哈薩克語
中亞突厥語言
哈薩克語（қазақ тілі，qazaq tılı，قازاق ٴتىلى，讀作 [qɑˈzɑq tɪˈlɪ]），簡稱哈語，屬突厥語系，是哈薩克族所使用的語言。與其他屬突厥語系的語言相當接近，相互理解性高，如維吾爾族、柯爾克孜族、塔塔爾族以及烏孜別克族使用的語言，尤其與吉爾吉斯語和卡拉卡爾帕克語非常相近。據說哈薩克語言是受烏孫語、突厥語以及蒙古語影響的綜合產物。[來源請求]
| 哈薩克語 | |
|---|---|
| qazaq tılı қазақ тілі قازاق ٴتىلى | |
| 發音 | [qɑˈzɑq tɪˈlɪ] |
| 母語國家和地區 | 哈薩克斯坦、中華人民共和國、蒙古國、俄羅斯、烏茲別克斯坦、吉爾吉斯斯坦 |
| 區域 | 突厥斯坦、北疆、安那托利亞、大呼羅珊、費爾干納盆地 |
母語使用人數 | 1700萬[1] （2024） |
| 語系 | |
| 文字 | 哈薩克字母（拉丁字母、西里爾字母、阿拉伯字母、哈薩克語盲文） |
| 官方地位 | |
| 作為官方語言 |  哈薩克 俄羅斯
|
| 管理機構 | Kazakh language agency |
| 語言代碼 | |
| ISO 639-1 | kk |
| ISO 639-2 | kaz |
| ISO 639-3 | kaz |
| Glottolog | kaza1248[3] |
| 語言瞭望站 | 44-AAB-cc |
 哈薩克語使用地區： 哈薩克語為主要使用語言的地區 哈薩克語為重要少數語言的地區 | |
哈薩克民族是由古代烏孫、突厥、契丹、蒙古等部族在長期相處中發展而成的，因此哈薩克語廣泛分布在包括哈薩克斯坦共和國、中華人民共和國新疆維吾爾自治區以及前蘇聯地區在內的中亞地區。
哈薩克語元音和諧比較嚴整，輔音同化現象較多。名詞、代詞和數詞有七個格，比同語族的許多語言多一個造格。語法附加成分的變體較多。動詞謂語第一人稱單數附加成分除使用第一人稱代詞形式外，還使用短尾形式-m[-m]。有關畜牧業的詞語很豐富。
字母
編輯哈薩克語屬於欽察語支，有把y、i音讀成j音的習慣。於古代使用現已滅絕的突厥字母，中世紀時與阿拉伯帝國接觸並引入伊斯蘭教後開始使用阿拉伯字母，帝俄征服後開始推廣西里爾字母，1940年正式於蘇治哈薩克法定採用，即使於蘇聯解體哈薩克獨立後亦繼續沿用；直至2017年4月12日，時任哈薩克總統努爾蘇丹·納扎爾巴耶夫下令將在全國境內以拉丁字母全面取代西里爾字母[4][5]，並於同年10月27日正式簽署法令。根據該法令，拉丁字母將於2025年全面取代西里爾字母[6]。
中華人民共和國境內的哈薩克族則於伊斯蘭化後一直使用阿拉伯字母。中華人民共和國政府於1964年起推廣共有24個輔音字母、9個元音字母的拉丁字母新哈薩克文，但成效甚微普及度極低，境內哈薩克族現仍通用阿拉伯字母。
.JPG)
| 西里爾字母 | 阿拉伯字母 | 拉丁字母(2021) | 中譯 |
|---|---|---|---|
| Барлық адамдар тумасынан азат және қадыр-қасиеті мен құқтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ождан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс. | بارلىق ادامدار تۋمىسىنان ازات جانە قادىر-قاسيەتى مەن كۇقىقتارى تەڭ بولىپ دۇنيەگە كەلەدى. ادامدارعا اقىل-پاراسات، ار-وجدان بەرىلگەن، سوندىقتان ولار ٴبىر-بىرىمەن تۋىستىق، باۋىرمالدىق قارىم-قاتىناس جاساۋلارى ٴتيىس. | Barlyq adamdar tumasynan azat jäne qadyr-qasietı men qūqtary teñ bolyp düniege keledı. Adamdarğa aqyl-parasat, ar-ojdan berılgen, sondyqtan olar bır-bırımen tuystyq, bauyrmaldyq qarym-qatynas jasaulary tiıs. | 人人生而自由，在尊嚴和權利上一律平等。他們賦有理性和良心，並應以兄弟關係的精神相對待。 |
語法
編輯格
編輯哈薩克語有七個格，格的詞尾只體現在名詞短語（例如名詞，形容詞，或者名詞化的動詞短語）的最後一個成分。在下面的表中列出幾種情況：以前元音結束，以後元音結束，以前元音/後元音+濁輔音結束，以及以前元音/後元音+清輔音結束的詞。工具格的後綴並不遵循元音和諧：無論其他的元音是前或後，後綴的輔音都是前元音。
在哈薩克阿拉伯字母表中，「海木宰」（ٴ） 不發音，是元音和諧的標誌，一般出現在一個單詞的開頭，表示這個單詞中的元音為前元音。單詞中有/k/ (к), /q/ (қ), /g/ (г), /ğ/ (ғ) , /e/ (е, э) 時要省略海木宰。[8]
| 格 | 詞素 | 可能的形式 | ٴومىرى 生活 | اۋا空氣 | ٴتۇيىس 法結 | ٴسابىز 胡蘿蔔 | باس頭 | تۇز鹽 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 主格 | — | — | ٴومىرى | اۋا | ٴتۇيىس | ٴسابىز | باس | تۇز |
| 屬格 | -nyñ | -نىڭ، -ٴنىڭ، -دىڭ، -ٴدىڭ، -تىڭ، -ٴتىڭ | ٴومىرىنىڭ | اۋانىڭ | ٴتۇيىستىڭ | ٴسابىزدىڭ | باستىڭ | تۇزدىڭ |
| 賓格 | -ga | -گە، -عا، -كە، -قا، -نە، -نا | ومىرىگە | اۋاعا | تۇيىسكە | سابىزگە | باسقا | تۇزعا |
| 與格 | -ny | -ٴنى، -نى، - ٴدى، -دى، - ٴتى، -تى، -ن | ٴومىرىنى | اۋانى | ٴتۇيىستى | ٴسابىزدى | باستى | تۇزدى |
| 方位格 | -da | -دە، -دا، -تە، -تا | ومىرىدە | اۋانى | تۇيىستە | سابىزدە | باستا | تۇزدا |
| 離格 | -dan | -دەن، -دان، -تەن، -تان، -نەن، -نان | ومىرىدەن | اۋادان | تۇيىستەن | سابىزدەن | باستان | تۇزدان |
| 工具格 | -men | -مەن، -بەن، -پەن | ومىرىمەن | اۋامەن | تۇيىسپەن | سابىزبەن | باسپەن | تۇزبەن |
| 格 | 詞素 | 可能的形式 | keme 船 | aua 空氣 | şelek 桶 | säbız 胡蘿蔔 | bas 頭 | tūz 鹽 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 主格 | — | — | keme | aua | şelek | säbız | bas | tūz |
| 屬格 | -nyñ | -nıñ, -nyñ, -dıñ, -dyñ, -tıñ, -tyñ | kemenıñ | auanyñ | şelektıñ | säbızdıñ | bastyñ | tūzdyñ |
| 賓格 | -ga | -ge, -ğa, -ke, -qa, -ne, -na | kemege | auağa | şelekke | säbızge | basqa | tūzğa |
| 與格 | -ny | -nı, -ny, -dı, -dy, -tı, -ty, -n | kemenı | auany | şelektı | säbızdı | basty | tūzdy |
| 方位格 | -da | -de, -da, -te, -ta | kemede | auada | şelekte | säbızde | basta | tūzda |
| 離格 | -dan | -den, -dan, -ten, -tan, -nen, -nan | kemeden | auadan | şelekten | säbızden | bastan | tūzdan |
| 工具格 | -men | -men(en), -ben(en), -pen(en) | kememen | auamen | şelekpen | säbızben | baspen | tūzben |
| 格 | 詞素 | 可能的形式 | кеме 船 | ауа 空氣 | шелек 桶 | сәбіз 胡蘿蔔 | бас 頭 | тұз 鹽 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 主格 | — | — | кеме | ауа | шелек | сәбіз | бас | тұз |
| 屬格 | -nyñ | -нің, -ның, -дің, -дың, -тің, -тың | кеменің | ауаның | шелектің | сәбіздің | бастың | тұздың |
| 賓格 | -ga | -ге, -ға, -ке, -қа, -не, -на | кемеге | ауаға | шелекке | сәбізге | басқа | тұзға |
| 與格 | -ni | -ні, -ны, -ді, -ды, -ті, -ты, -н | кемені | ауаны | шелекті | сәбізді | басты | тұзды |
| 方位格 | -da | -де, -да, -те, -та | кемеде | ауада | шелекте | сәбізде | баста | тұзда |
| 離格 | -dan | -ден, -дан, -тен, -тан, -нен, -нан | кемеден | ауадан | шелектен | сәбізден | бастан | тұздан |
| 工具格 | -men | -мен(ен) -бен(ен) -пен(ен) | кемемен | ауамен | шелекпен | сәбізбен | баспен | тұзбен |
代詞
編輯哈薩克語有八個人稱代詞：
| 單數 | 複數 | ||
|---|---|---|---|
| 哈薩克文 | 中文 | 哈薩克文 | 中文 |
| Men Мен مەن |
我 | Bız Біз ٴبىز |
我們 |
| Sen Сен سەن |
你 (非正式) | Sender Сендер سەندەر |
你們 (非正式) |
| Sız Сіз ٴسىز |
你 (正式) | Sızder Сіздер سىزدەر |
你們 (正式) |
| Ol Ол ول |
他/她/它 | Olar Олар ولار |
他們 |
代詞的變位呈現如下。
單數代詞（除了使用複數的用法的сіз）都不規則，而複數代詞規則。不規則形式用黑體標出。
| 主格 | мен مەن |
сен سەن |
сіз ٴسىز |
ол ول |
біз ٴبىز |
сендер سەندەر |
сіздер سىزدەر |
олар ولار |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 賓格 | мені مەنى |
сені سەنى |
сізді ٴسىزدى |
оны ونى |
бізді ٴبىزدى |
сендерді سەندەردى |
сіздерді سىزدەردى |
оларды ولاردى |
| 屬格 | менің مەنىڭ |
сенің سەنىڭ |
сіздің ٴسىزدىڭ |
оның ونىڭ |
біздің ٴبىزدىڭ |
сендердің سەندەردىڭ |
сіздердің سىزدەردىڭ |
олардың ولاردىڭ |
| 與格 | маған ماعان |
саған ساعان |
сізге سىزگە |
оған وعان |
бізге بىزگە |
сендерге سەندەرگە |
сіздерге سىزدەرگە |
оларға ولارعا |
| 方位格 | менде مەندە |
сенде سەندە |
сізде سىزدە |
онда وندا |
бізде بىزدە |
сендерде سەندەردە |
сіздерде سىزدەردە |
оларда ولاردا |
| 離格 | менен مەنەن |
сенен سەنەن |
сізден سىزدەن |
онан ونان |
бізден بىزدەن |
сендерден سەندەردەن |
сіздерден سىزدەردەن |
олардан ولاردان |
| 工具格 | менімен مەنىمەن |
сенімен سەنىمەن |
сізбен سىزبەن |
онымен ونىمەن |
бізбен بىزبەن |
сендермен سەندەرمەن |
сіздермен سىزدەرمەن |
олармен ولارمەن |
除了代詞之外， 還有幾類與人稱有關的詞素。
| 代詞 | 係詞 | 屬格詞尾 | 過去時/條件式 | |
|---|---|---|---|---|
| 一 單 | мен مەن |
-мын / -мін -مىن / ٴ-مىن |
-(ы)м / -(і)м -م / -ىم / ٴ-ىم |
-(ы)м -م / -ىم |
| 二 單 | сен سەن |
-сың / -сің -سىڭ / ٴ-سىڭ |
-(ы)ң / -(і)ң -ڭ / -ىڭ / ٴ-ىڭ |
-(ы)ң -ڭ / -ىڭ |
| 二 正式 單 | сіз ٴسىز |
-сыз / -сіз -سىز/ ٴ-سىز |
-(ы)ңыз/-(й)ңйз -ڭىز / -ىڭىز ، -ٴڭىز / -ٴىڭىز |
-(ы)ңыз/-(й)ңйз -ڭىز / -ىڭىز ، -ٴڭىز / -ٴىڭىز |
| 三 單 | ол ول |
- - |
-(с)ы / -(с)і -ى / -سى / ٴ-ى / ٴ-سى |
-(с)ы / -(с)і -ى / -سى / ٴ-ى / ٴ-سى |
| 一 複 | біз ٴبىز |
-мыз / -міз -مىز / ٴ-مىز |
-(ы)мыз -مىز / -ىمىز |
-(ы)к/-(й)қ -ق/-يق، -ك/-ىك |
| 二 複 | сендер سەندەر |
-сыңдар / -сіңдер -سىڭدار / -سىڭدەر |
-ларың / -лерің -لارىڭ / -لەرىڭ |
-(ы)ңдар / -(і)ңдер -ڭدار / -ڭدەر / -ىڭدار/ -ىڭدەر |
| 二 正式 複 | сіздер سىزدەر |
-сыздар / -сіздер -سىزدار / -سىزدەر |
-(ы)ңыз/-(й)ңйз -ڭىز / -ىڭىز ، -ٴڭىز / -ٴىڭىز |
-(ы)ңыздар / -(і)ңіздер -ڭىزدار / -ڭىزدەر / -ىڭىزدار/ -ىڭىزدەر |
| 三 複 | олар ولار |
- - |
-лары / -лері -لارى / -لەرى |
-(с)ы / -(с)і -ى / -سى / ٴ-ى / ٴ-سى |
時/體/語氣
編輯哈薩克語可以表示多種不同的時體氣（時、體，和語氣）的組合， 通過使用不同的動詞形態或者一系列的助動詞（許多被認為是小動詞）。 例如， 哈薩克語的（未完成）現在時隨著基本現在時形態變化是否使用以及（普遍的）四個動詞之一是否使用而表示不同的體。
| 哈薩克語 | 體 | 漢譯 |
|---|---|---|
| Jeimın Жеймін جەيمىن |
非進行體 | "我吃。" |
| Jep jatyrmyn Жеп жатырмын جەپ جاتىرمىن |
進行體 | "我正在吃。" |
| Jep otyrmyn Жеп отырмын جەپ وتىرمىن |
進行體/持續體 | "我正在[坐著] 吃。" / "我一直在吃。" |
| Jep tūrmyn Жеп тұрмын جەپ تۇرمىن |
進行體/瞬時體 | "在這一刻我正在吃。" |
| Jep jürmın Жеп жүрмін جەپ ٴجۇرمىن |
習慣體/重複體 | "我吃 [例如， 每天在家吃午飯]。" |
言據性
編輯哈薩克語有一個言據性系統，與動詞變位並不嚴密一致。
- تازالاپ تاستاپتى / tazalap tastapty / тазалап тастапты - he cleaned it and I saw the result
- تازالاپ تاستاعان / tazalap tastağan / тазалап тастаған - he cleaned it, I saw the result and verified it with him
- تازالاپ تاستاعان ەكەن / tazalap tastağan eken / тазалап тастаған екен - he cleaned it and told me, but I probably didn't see the results
- تازالاپ تاستادى / tazalap tastady / тазалап тастады - he cleaned it and I saw him clean it
- تازالاپ تاستاعانعا ۇقسايدى / tazalap tastağanğa ūqsaidy / тазалап тастағанға ұқсайды - he cleaned it, or so I infer from a result I saw which suggests this
- تازالاپ تاستاعان شىعار / tazalap tastağan şyğar / тазалап тастаған шығар - he cleaned it, or so I infer from a result I saw which suggests this
參考文獻
編輯- ^ SIL International. Kazakh. Ethnologue.
- ^ Archived copy. [2016-02-19]. （原始內容存檔於2015-09-25）.
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian (編). Kazakh. Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History. 2016.
- ^ Kazakh President Orders Shift Away From Cyrillic Alphabet. RadioFreeEurope/RadioLiberty. [2017-04-12]. （原始內容存檔於2017-07-06）.
- ^ From Я to R: How To Change A Country's Alphabet -- And How Not To （頁面存檔備份，存於網際網路檔案館） Radio Free Europe/Radio Liberty (www.rferl.org). May 16, 2017. Retrieved on 2017-05-18.
- ^ 巴庫. 纳扎尔巴耶夫总统签署将用拉丁字母代替哈萨克语字母的法令. 阿塞拜疆國家通訊社. 2017-10-27 [2017-10-29]. （原始內容存檔於2022-01-17）.
- ^ О переводе алфавита казахского языка с кириллицы на латинскую графику [On the change of the alphabet of the Kazakh language from the Cyrillic to the Latin script]. President of the Republic of Kazakhstan. October 26, 2017 [October 26, 2017]. （原始內容存檔於2017-10-27） （俄語）.
- ^ 8.0 8.1 Nayman, S, Kazakh-Chinese Consice Dictionary (哈汉辞典. قازاقشا - حانزۋشا سوزدىك), Ūlttar Baspasy (ۇلتتار باسپاسى), 1985, ISBN 9787105053520 （Chinese及Kazakh）
延伸閱讀
編輯- Kara, Dávid Somfai, Kazak, Lincom Europa, 2002, ISBN 9783895864704
- Mark Kirchner: "Kazakh and Karakalpak". In: The Turkic languages. Ed. by Lars Johanson and É. Á. Csató. London [u.a.] : Routledge, 1998. (Routledge language family descriptions). S.318-332.
外部連結
編輯
維基百科提供如下語言版本： Kazakh 維基百科